| Wat houdt de ´onafhankelijke rechter´ in? | De rechter moet zich individueel functioneren, waardoor de rechter ook kritisch kan kijken naar de toepassing van de wet. |
| Aan de hand van welke kernelementen kan je de rechtspraak betekenis geven? | 1. Concreet geval: de rechter beslist op basis van een concreet geval welke geldt tussen twee partijen
- De beslechting van een geschil kan zijn tussen twee private partijen, of strafzaken of bestuursrechtelijke zaken.
2. De rechtsomgang moet met bijzondere waarden zijn omkleed
- Vb: hoor- en wederhoor / rechtsbijstand.
3. Het oordeel moet binden tussen partijen |
| Wat houdt art 77 Gw in? | Dit is een nieuw artikel in de grondwet. Hierin staat dat ieder bij het vaststellen van zijn recht en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen heb ingesteld vervolging, recht heeft op een eerlijk proces binnen een redelijk termijn voor een onafhankelijke en onpartijdige rechter.
- Dit artikel en voorwaarden hebben veel weg van art. 6 EVRM.
- De Nederlandse wetgever heeft bepaald dat zij in de termen van de wet dicht bij het EVRM wilt blijven. De reikwijdte van dit artikel is wel ruimer. |
| De onafhankelijkheid van de rechter bestaat uit twee vormen. Welke twee vormen? | 1. Rechtspositionele (persoonlijke) onafhankelijkheid)
2. Functionele (zakelijke) onafhankelijkheid) |
| Wat houdt de rechtspositionele (persoonlijke) onafhankelijkheid in? | Ziet op de positie van de rechter. Zij moeten hun werk kunnen doen zonder te hoeven vrezen dat negatieve uitspraken effect hebben op hun rechtspositie.
a. De onafhankelijkheid van de rechter is geregeld in 117 en 116 lid 4 Gw.
i. De leden van de rechterlijke macht met rechtspraak belast en de procureur-generaal bij de HR worden bij koninklijk besluit VOOR HET LEVEN BENOEMD. Het idee is dat je tussendoor niet kan worden ontslagen, maar zie lid 2
ii. Op eigen verzoek en wegens het bereiken van een bij de wet bepalen leeftijd worden zij ontslagen: de regering heeft hier geen invloed op
iii. IN DE GEVALLEN BIJ DE WET BEPAALD kunnen zij door een bij de wet aangewezen, tot de rechterlijke macht behorend gerecht worden geschorst of ontslagen:
- Dit is de HR (116 lid 4 Gw): de toezicht op de rechterlijke macht wordt geregeld door de leden van de rechterlijke macht. Hier heeft de regering GEEN invloed op.
IV. de wet regelt hun rechtspositie
b. Het EVRM biedt hier ook eisen voor. Art 6 EVRM geeft aan: "onafhankelijk en onpartijdigheid gerecht dat bij de wet is ingesteld'
i. De eisen welk het EVRM stelt ten aanzien van de persoonlijke onafhankelijkheid zijn kleiner: het hof vindt het bijvoorbeeld niet van absoluut belang dat een rechter voor het leven is genoemd. |
| Wat houdt de functionele (zakelijke) onafhankelijkheid in? | De rechter heeft de beslissingsvrijheid om, ten opzichte van de andere twee rechtsmachtigen, vrij is om recht te kunnen spreken zonder invloed van buiten af Dit kan voorkomen waarbij de persoonlijke onafhankelijkheid niet goed is geregeld, zoals dreigend ontslag:
a. Dit wordt gewaarborgd door 6 EVRM, maar ook indirect door 117 Gw, aangezien deze grondwetsartikel moet worden gelezen aan de hand van art. 6 EVRM. Het EVRM zegt dat sprake moet zijn van 'safeguards' (waarborgen) binnen het rechtssysteem dat de wetgever en de uitvoerende macht de rechter niet kunnen beinvloeden.
- Voorbeelden: geen relatie van ondergeschiktheid, geen inhoudelijke aanwijzingen of bevelen vanuit de uitvoerende macht, geen afleggen van verantwoordering aan de uitvoerende/wetgevende macht ( rechter spreken via hun uitspraken en daar moeten mensen het mee doen) en geen ingrijpen in rechterlijke beslissingen door uitvoerende macht.
b. LET OP: HET HANGT AF VAN DE OMSTANDIGHEDEN VAN HET GEVAL HOE DE EVRM DIT TOEST |
| Wat houdt het arrest Van de Hurk in? | Leerstuk: probleem met de functionele onafhankelijkheid van de rechter.
Feiten: van de Hurk was een melkboer en produceerde meer melk dan bij quotum werd bijgesteld. Van de Hurk maakte hier bezwaar tegen, maar hier werd geen gehoor aan gegeven. Vervolgend ging Van de Hurk in beroep bij de CBB. Het beroep werd verworpen. Van de Hurk vond dit toch moeilijk en ging naar het Strasburgse Hof. Van de Hurk claimde dat de uitspraak door de regering kon worden overruled conform de wet. Het hof gaf hem gelijk; maar dit mocht helemaal niet in de wet staan aangezien die een inbreuk zou opleveren op grond van 6 EVRM.
De uitspraak hielp Van de Hurk helemaal niet, want het quotum werd niet verhoogd. Maar dit maakte niet uit. Het maakte ook niet uit dat die bevoegdheid, het overrulen van de uitspraak van het CBB, nooit is gebruikt.
Kern: de schijn van afhankelijkheid is al voldoende om een inbreuk te leveren op art 6 EVRM.
- De mogelijkheid tot overruling mag niet volgens het hof. De schijn van afhankelijkheid werd gewekt door zo'n wet, ook al maakt de regering nooit gebruik van zijn bevoegdheid. De schijn van afhankelijkheid is al voldoende en dit kan volgens het hof niet door de beugel. |
| Noem twee elementen van de onpartijdigheid. | 1. Rechter staat neutraal ten aanzien van de zaal (17 lid 1 jo. 6 EVRM)
- Wanneer een familielid voor hun staat, dan moeten ze zich verschonen van de zaak.
2. Nevenfuncties van de rechters zijn altijd openbaar |
| Wat is het onderscheid subjectieve en objectieve onpartijdigheid? | Subjectieve onpartijdigheid: of sprake is van een schijn van eventuele partijdigheid.
Objectieve onpartijdigheid: of sprake is van daadwerkelijke onpartijdigheid binnen het geschil welke de rechter berecht. |
| De schijn van onpartijdigheid is van belang ten aanzien van de positie van de Raad van State. Welke dubbele functie heeft de Raad van State? | 1. Rechtspreken over kwesties waarin burgers het niet eens zijn met beslissingen van de overheid (hoogste algemene bestuursrechter)
2. Adviseert over alle wetsvoorstellen en ontwerp maatregelen van bestuur. De Raad van State kijkt hierin naar de kwaliteit en uitvoerbaarheid van de wetten en of deze voorstellen wel in de overeenstemming zijn met de grondwet, andere wetten en verdragen.
Staatsraden regelen dit, Dit kan wringen op het moment dat de staatsraden adviseren over een bepaalde wetgeving, maar ook een conflict moet fixen ten aanzien van bestuursrechtspraak. |
| Wat houdt het EHRM arrest Benthem t. Nederland in? | Feiten: Benthem wilde een tankstation exploiteren en vroeg hiervoor een vergunning aan. De vergunning werd verleend. Benthem ging vervolgens een tankstation bouwen. Een aantal omwonenden kwam hiertegen in beroep, waaronder de inspectie van milieu. Deze vergunning zou ten onrechte zijn verleend aangezien gevaarlijke situaties zouden kunnen ontstaan, zoals brandgevaar. Het gevolg was dat de vergunning werd ingetrokken. Het tankstation moest weer verwijderd worden. Hier was nog geen sprake van het CBB, alleen de KROON: een vorm van administratief beroep welke erg gebruikelijk was. Je kon hier in beroep gaan bij een ander bestuursorgaan dan welk het besluit had genomen, en deze zou het besluit heroverwegen. Het hoogste bestuursorgaan was de KROON: de koning en de ministers. De KROON kreeg advies van de afdeling geschillen van de RvS. Deze werd altijd gevolgd, maar dit hoefde zij NIET te doen.
Benthem: klaagde dat geen sprake was van een onafhankelijke rechter die naar zijn zaak is gaan kijken, omdat de KROON hem had berecht. Het EVRM zei: "bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichten of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft een ieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijke en onpartijdig gerecht dat bij wet is ingesteld.
- Burgerlijke rechten en plichten zijn autonome termen - EVRM zegt dat echt verlenen van vergunning een burgerlijk recht is, WANT HET GAAT HIER OM EEN EIGENDOMSRECHT.
- Dit geschil viel binnen het bereik van 6 EVRM -> geen sprake van een onafhankelijke rechter en onpartijdige rechter die naar dit burgerlijk recht geschil heeft gekeken, DUS SPRAKE VAN EEN INBREUK VAN 6 EVRM. |
| De interpretatie van 6 EVRM is ruim, maar niet onbeperkt. Wat valt niet onder de reikwijdte van 6 EVRM? | 1. Nationaliteitenkwesties;
2. Vreemdelingenzaken;
3. Belastingzaken
Waarborgen van 6 EVRM zijn hier niet van toepassing -> de grondwet is hierin ruimer (17 lid 1 gW) |
| De rechterlijke bevoegd en macht staat geregeld in 112 en 113 Gw. Tot de rechterlijke macht behoren de rechtbanken, gerechtshoven en de HR. Welke bevoegdheden heeft de rechterlijke macht? | 1. Burgerlijke rechten en schuldvorderingen (112 lid 1 Gw): hierin is van belang wat je als eiser stelt (objectum litus leer). De burgerlijke rechter kan dus ook een geschil berechten welke tussen de overheid en de staat verkeerd, het gaat namelijk uiteindelijk niet om de partijen.
2. Bestuursrechtspraal (112 lid 2 Gw): het gaat hier vooral op beroep: ABRvS, CRvB en CBB hebben GEEN rechterlijke macht, maar de waarborgen van de onafhankelijkheid en onpartijdigheid zijn wel van toepassing.
3. Strafbare feiten (113 lid 1 Gw): we weten niet wat nou echt een strafbaar feit is (want een strafbaar feit is niet gedefinieerd) en bestuursrechters kunnen ook straffen opleggen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een boete
- LET OP: ZULKE BOETES DOOR DE BESTUURSRECHTERS ZIJN GEEN STRAFFEN IN DE ZIN VAN DE RECHTERLIJKE MACHT. |
| Wat is de verhouding tussen rechter en wetgever op dit moment? | Rechters hebben in de afgelopen jaren op verschillende manieren teruggefloten, zoals bij de stikstofnormen, Urgenda-zaak en de avondklok. De politiek is kritisch over de rechters en hun functies. Hierdoor is een soort spanning opgetreden tussen de politiek en de rechterlijke macht. |
| Wat houdt art. 11 en 13 in voor de rechter (Wet algemene bepaling 1829)? | De rechter moet kijken naar de wettelijke bepalingen en de omstandigheden van het geval.
Art. 11 Gw: Rechter moet zich niet bemoeien met de wet.
Art. 13: rechter moet rechtspreken indien de zaak hem voor wordt gelegd.
- De wet is niet altijd duidelijk. De rechter mag niet wachten op de wetgeving om duidelijkheid te geven over de wetgeving. |
| Wat houdt het toetsingsverbod voor de rechter in (120 Gw)? | De rechter niet in de beoordeling treedt van de grondwettigheid van wetten en verdragen.
- Ratio: de rechter moet bepalen of sprake is van een overeenstemming met de Gw, dit is de bevoegdheid van de wetgevende macht. Het idee erachter dat het de wetgevende macht is welk de grondwet moet uitleggen, niet de rechter..
Er zijn sprake van waarborgen: parlement moet uitleg kunnen bieden. |
| Wat houdt de harmonisatiewet arrest in? | In 1989 kreeg je nog maar zes jaar recht op studiefinanciering. Dit
gelde ook indien je overstapte van je HBO naar de universiteit. Dit ging per direct in, ook voor studenten welk al waren begonnen. De rechterlijke macht werd gevraagd om deze Harmonisatiewetgeving te toetsen aan de ongeschreven beginselen aan het statuut. De rechter gaf aan dat zij dit niet mocht doen.
Wel werd echter een uitzondering gemaakt, namelijk door de wetgever niet-verdisconteerde omstandigheden. Indien de wetgever tijdens de wetmakingsprocedure helemaal geen rekening zou hebben gehouden met een bepaalde situatie, dan zou wel sprake kunnen zijn van een toetsing. In
casu was echter wel rekening gehouden met deze overstappende studenten.
Deze vraag speelde ook een belangrijke rol tijdens de toeslag affaire: had de rechter niet aan het ongeschreven evenredigheidbeginsel kunnen toetsen? Had de rechter in dit geval niet kunnen zeggen: ‘ik toets aan het evenredigheidbeginselen omdat de wetgever met deze specifieke situatie
geen rekening heeft gehouden’? AG Snijders bevestigde in zijn conclusie (18 mei 2022) het arrest: als de wetgever dit helemaal gemist had, dan had de rechter door het harmonisatiewetarrest een opening gehad om dit te doen. Daar was echter geen sprake van: uit de parlementaire stukken had
de wetgever zich heel goed bedacht dat dit zich voor zou kunnen doen. |
| Wat houdt de invoering van de constitutionele toetsing in? | Als de rechter wel had kunnen toetsen aan dit beginsel, zou dan nog steeds sprake zijn geweest van zulke schrijdende situaties? Waarschijnlijk niet. De vraag kwam dus naar boven of sprake moest zijn van de invoering van constitutionele toetsing door een constitutioneel Hof bestaande uit vijf tot
zeven rechters, benoemd voor 12 jaar. De toetsing zou ex post plaatsvinden aan de klassieke grondrechten volgens het stelsel van prejudiciële vragen door rechters welke deze vraag voorgelegd krijgen. De Tweede Kamer laat zich op dit moment hier nog over informeren.
Een argument welk steeds wordt aangevoerd door de politiek en degene welk tegen een constitutionele toetsing door een specifiek hof (maar het gewoon door de rechters) zijn, is dat rechters al de grondwet mogen toetsen aan ieder verbindend verdragsbepaling (art. 94 en 94 Gw):
- Deze moeten bekend zijn gemaakt
- Deze gaan voor op wetten in formele zin indien deze in strijd zijn hiermee. Je kan als burger dan ook hierop beroepen.
Dit komt omdat verdragen in eerste plaats afspraken zijn tussen staten. De partijen van de verdragen staan los van de inhoud van de verdragen, ook als deze om burgers gaan. Dit betekend echter niet dat een burger geen beroep hierop kan doen. Van belang is dus wel dat sprake is van een ieder verbindend verdragsbepaling. De eisen van zulke bepaling zijn vastgelegd in het arrest Staat/ Niet-rokersvereniging CAN. |
| Wat houdt het Staat/ niet-rokersvereniging CAN arrest in? | Roken werd verboden in restaurants indien geen sprake was van een rookruimte. ZZP’ers en kleine restaurants gingen hier tegen in beroep met de vraag of sprake kon zijn van een uitzondering op het rookverbod. CAN kwam hierin tegen verweer: de terugdraaiing van het rookverbod zou tegen een
ieder verbindend verdragsbepaling zijn.
Stappenplan of sprake is van zulke bepaling:
1. Zegt het artikel zelf of de totstandkomingsgeschiedenis dat de bepaling BEDOELD IS VOOR BURGERS OM ZICH EROP TE BEROEPEN?
a. NEE -> dan klaar: de staten hebben bedacht dat de verplichting echt alleen tussen de staten geldt.
b. JA -> naar stap 2
2. Is de bepaling onvoorwaardelijk en voldoende nakeuring om het in de nationale rechtsorde als objectief recht toe te passen:
a. Als je een beroep op doet, is het dan logisch en voldoende duidelijk wat er moet gebeuren;
b. Daarom moet je kijken naar de feiten van het geval.
Artikelen waarin klassieke grondrechten worden gewaarborgd -> zijn altijd verbindende verdragsbepalingen. |
| Wat houdt het arbeidskostenforfait arrest in? | Leerstuk: meerdere oplossingen mogelijk, wat kan de rechter doen? Moet de rechter zelf de keuze maken of de wetgever laten oplossen?
Een vrouw was ervan uitgegaan dat een bepaald arbeidsforfait ook voor haar gold. Het Hof stelde dat indien deze niet voor haar gold, dit tot discriminatie onder werkenden zou leiden. Het was namelijk afhankelijk van de kosten van de werknemer of deze ‘korting’ kreeg op zijn belasting. De vraag was of in casu de rechter effectieve rechtsbescherming kon bieden deze ‘discriminatie’ of dit aan de wetgevende macht moest worden overgelaten. In casu was namelijk niet heel duidelijk hoe de zaak zou moeten worden opgelost. De Hoge Raad gaf aan dat indien de wetgevende macht nalatig was geweest in het bieden van een oplossing, de rechter dit zou mogen doen. De Hoge Raad voegde echter wel toe dat als het stelsel van de wet, de daarin geregelde gevallen en de daaraan ten grondslag liggende beginselen of de wetsgeschiedenis voldoende latenblijken hoe het voorzien in een rechtstekort dient te geschieden, mag de rechter hier toch zelf in voorzien. |
| Wat houdt het arrest waterpakt in? | In het arrest HR 21 maart 2003, AB 2004, 39 (Waterpakt) wijst de Hoge Raad erop dat de “op de
Grondwet berustende verdeling van bevoegdheden van de verschillende staatsorganen meebrengt
dat de rechter niet vermag in te grijpen in de procedure van politieke besluitvorming”, zoals deze is
vastgelegd in de Grondwet (art. 81 Grondwet). |
