| si behet kembimi materies dhe i energjise me ambientin e jashtem? | Karakteristikë themelore e gjallesave është këmbimi intensiv i materies
dhe i energjisë me ambientin e jashtëm. Ky këmbim bëhet nëpër\sisteme
membranore) tëcilat e rrethojnë dhee ruajnë integritetine sistemit të gjallë.
LEvizja e materieve ushqyese nëpër membrana kryhet kryesisht përmnes
këtyre proceseve difuzionit ósmozës dhe fransportit aktiv |
| Me difuzion nënkuptohet
Osmoza
Me transport aktiv | Me difuzion nënkuptohet procesi i lëvizjes së molekulave
dhe i joneve nga vendi me përqendrim më të madhkah vendi me përqrendrim
ë të vog) Ky poces është karakteristik përgazra dhe lëngje
Osmoza është rast i veçantë i difuzionit. Uji do të difundojë nga tretësira me përqendrim më të vogël--hipotonik,
kah tretesira me përqendrim më të madh -hipertonik. Sa më i madh të jete
dallimi midis dy tretësirave, aq më i madh do të jetë edhe difuzioni i ujit
nepër membranë.
Me transport aktiv nënkuptohetbartja e substancave
të tretshme nëpër membrana qelizore. Për dallim nga transporti pasiv, që
behet në mënyrë spontane, transporti aktiv kërkon harxhim energjie |
| kuBazohet difuzioni | Bazohet në
energjinë termike të lëvizjes së molekulave. Molekulat gjatë lëvizjes ndeshen
dhe e ndërrojnë drejtimin dhe kështu bëhet shpërndarja homogjene. Lëvizja
zhvillohet derisa të bëhet barazimi i përqendrimeve. |
| shembull | Nëse në një epruvetë me ujë8
hidhen kristale të sulfatit të bakrit (CuSO, menjëherë pas shtimit të kësaj
substance do të vërehet shpërndarja e Tgjyrës së kaltër. |
| roli i difuzionnit? | Difuzioni luan rol të rëndësishëm në proceset jetësore të bimëve dhe të
shtazëve. Përmes difuzionit bëheresorbimii shumë substancave nga trakti
digiestiyMandje, me këtë proces bëhet këmbimioazrave (O, dhe CO,)
nga alveolet në gjak dhề e kundërta. Të dy gazrat difundojnë në drejtüm të.
perqendrimit më të ulët- oksigjeni në drejtim të gjakut, ndërsa CO, nga gjaku në
alveole të mushkërive |
| ku difuzon uji ne menyre osmotike? | Uji difundon lirshëm nëpër membranën qelizore. Për kalimin e shumicés se
përbërësve të tjerë janë të domosdoshënm mekanizma të veçantë, ndërsa molekulat
e mëdha në asnjë mënyrë nuk mund të kalojnë nëpër membrane.
ëse dy tretësira ujore, të cilat përmbajnë përqendrime të ndryshme të ndonjë
substance, janë të ndara midis vete vetëm me membranë giysmëlëshuese, do të
bëhet difuzioni i ujit nëpër membranë. Nëpër membranë gjysmëlëshuese mund të
difundojnë vetëm molekulat e ujit e jo edhe substancat e tretura.
Uji do të difundojë nga tretësira me përqendrim më të vogël--hipotonik, |
| kur nderpritet osmoza? | Kur në këtë mënyrë të arrihet drejtpeshimi dinamik midis
dy tretësirave, që do të thotë kur tretësirat kanë përqendrime të njejta -
izotonike (izoosmotike), difuzioni ndërpritet.
Kjo dukuri e difuzionit të ujit nëpër membranë gjysmëlëshuese, e cila i
ndan dy tretësira me përqendrime të ndryshme, quhelosmozë. |
| permes kujt ekujt behet transporti aktiv? | Gjatë
transportit aktiv lëvizja nuk bëhet sipas ligjeve të difuzionit dhe osmozës,
sepse shpesh bëhet nga mesi me përqendrim më të vogël në drejtim të mesit
me përqendrim më të madh. Kjo lëvizje bëhet midis lëngjeve intraqelizore
dhe ekstraqelizore e, po ashtu, edhe midis disa organeleve qelizore dhe
citoplazmës së qelizës |
| ne cfare kahje zhvilohet transporti aktiv? | Transporti aktiv zhvillohet në nië kahje dhe përmes tij bëhet transportimi
i substancave vetëm në një drejtim - Ose në qelizë ose nga qeliza. Ky
transportu mundëson qelizave që t'i klasifikojnë dhe t'i marrin materiet
nga ambienti 1 jashtëm edhe atëherë kur përqendrimi i atyre materieve në
ambientin e jashtëm është shumë i vogëEl. |
| Për bartjen e molekulave të mëdha dhe të joneve të caktuara nëpër
membranë qelizore është i domosdoshëm? | Për bartjen e molekulave të mëdha dhe të joneve të caktuara nëpër
membranë qelizore është i domosdoshëm (bartësi, Bartësit gjenden në
ndërhapësira të membranave të qelizave të gjalla dhe zakonisht janë me
natyrë proteinike. Në pjesën e jashtme të membranës bartësi aktiv e pranon
molekulën ose jonine caktuar, e bartë deri në brendësi të qelizës dhe pastaje
leshon.Pas lëshimit bartësi duhet të regjenerohet turnizohet me energii |
| Sistemet
transportuese janëË specifike për ? | Sistemet
transportuese janëË specifike për substanca të caktuara, p.sh. për aminoacide
sheqerna, fosfate etj. Disa substanca mund të transportohen shumë shpejt, disa
ngadalë, e disa nuk mund të transportohen fare. |
| Përveç difuzionit, osmozës dhe transportit aktiv nëpër membranë mund
të transportohen edhe agregate molekulash ose tërë mikroorganizmat, e kjo
dukuri quhet ? | Përveç difuzionit, osmozës dhe transportit aktiv nëpër membranë mund
të transportohen edhe agregate molekulash ose tërë mikroorganizmat, e kjo
dukuri quhet endocitozë. Sipas mënyrës së bartjes, dallohet pinocitoza (greq.
pinein=me pi)
dhe fagocitoza (greq. phagein= për të hëngër, për të përbirë). |
| Në rastin
e pinocitozës? | Në rastin
e pinocitozës substanca futet në qelizë në formë pikash me invaginim të
membranës qelizore. |
| Fagocitoza është karakteristike per ke? | Fagocitoza është karakteristike për ruzat e bardha
leukocitet) të gjakut, të cilat kanë rol të rëndësishëm në mbrojtjen e
organizmit nga mikroorganizmat. Në këtë rast qeliza fagocite me përmbajtjen
e citoplazmës së vet i përfshin thërmijat e mikroorganizmit ose tërë
mikroorganizmin. e tret dhe në atë mënyrë e neutralizon. |
